HIỆP
HÀNH LÀ LỐI SỐNG CỦA HỘI THÁNH
Toàn
thể Dân Chúa khắp nơi đang tích cực thực hiện tiến trình của Thượng Hội Đồng
Giám mục thế giới lần thứ 16 vào năm 2023, bắt đầu từ cấp giáo phận, với chủ đề
: “Hướng tới một Hội Thánh hiệp hành : hiệp thông – tham gia –
sứ vụ”. Để đi đúng hướng và đạt kết quả như Đức Thánh Cha Phanxicô
mong đợi, cần xác định những điều thiết yếu, kẻo chúng ta lạc đường vì loay
hoay với chữ nghĩa, lý thuyết, hay kỹ thuật thực hiện, hoặc bị chi phối bởi
những bận tâm thái quá.
1.
Hiệp hành là một lối sống
Synodos được
dịch là “hiệp hành”, tức là đi trên cùng một con đường, theo một ý
nghĩa cụ thể nhất và mạnh nhất.
Một biểu lộ
cụ thể về hiệp hành, đó là đời sống hôn nhân. Hai vợ chồng không chỉ đồng hành
với nhau, mà đi trên cùng một con đường, kết hợp mật thiết với nhau, chia vui
sẻ buồn trong mọi biến cố (hiệp thông), cùng nhau bàn bạc và gánh vác bổn phận
theo vai trò riêng là chồng hoặc là vợ (tham gia), thi hành sứ vụ trong gia
đình và xã hội (sứ vụ).
Trên bình
diện cứu độ, Con Thiên Chúa làm người để hiệp hành chứ không chỉ đồng hành với
nhân loại. Trong thời Cựu Ước, Thiên Chúa luôn đồng hành với Dân của Người. 400
năm nô lệ bên Ai Cập hoặc 70 năm lưu đày tại Babylon, hay vào những giai đoạn
đau thương trong lịch sử, có bao giờ Thiên Chúa bỏ rơi Dân mình! Người vẫn theo
sát Dân, tuy nhiên có thể nói Người vẫn ở trên cao, chưa đi trên cùng một con
đường với Dân, chưa nói bằng tiếng nói của con người. Khi tới thời viên mãn,
Con Thiên Chúa đã hiệp hành, thực sự trở nên một con người, đi trên cùng một
con đường với nhân loại, nói tiếng nói của con người, mang lấy những yếu đuối
khổ đau như con người, thậm chí chết đau thương hơn cả con người.
Trong diễn
văn với 4 ngàn đại biểu của giáo phận Roma ngày 18/9/2021, Đức Thánh Cha giải
thích hiệp hành là lối sống và hành động của Hội Thánh: “Đề tài hiệp
hành, synodalità, không phải là một chương trong khảo luận Giáo hội học,
và càng không phải là một kiểu thời trang, một khẩu hiệu hay một từ ngữ mới cần
sử dụng hoặc lèo lái trong các cuộc gặp gỡ của chúng ta. Không phải
vậy, hiệp hành biểu lộ bản chất của Hội Thánh, là cách
thức, lối sống và sứ mạng của Hội Thánh”.
Trong thánh
lễ khai mạc Thượng Hội Đồng tại Roma ngày 10/10/2021, Đức Thánh Cha nói: “Lời Chúa hướng dẫn Thượng Hội Đồng, ngăn không cho nó
trở thành một hội nghị của Hội Thánh, một cuộc nghiên cứu học hỏi hay một hội
nghị chính trị, một quốc hội, nhưng đúng hơn là một sự kiện đầy
ân sủng, một tiến trình chữa lành được hướng dẫn bởi Chúa Thánh Thần”.
Các sinh
hoạt trong giai đoạn chuẩn bị hoặc trong chính Thượng Hội Đồng không phải chỉ
là một hội nghị bàn về chủ đề hiệp hành, nhưng thực chất là một
bài tập thực hành để mọi thành phần Dân Chúa thực hiện lối sống hiệp hành.
Từ ngữ có
thể là mới mẻ khó hiểu, nhưng đừng quên rằng sau từ “hiệp hành”, có hai chấm
(:), nghĩa là dù không hiểu hết nội dung của từ “hiệp hành”, chỉ cần thực hiện
được ba nội dung: hiệp thông, tham gia và sứ vụ, thì đã là đạt được mục tiêu
rồi. Vì “hiệp hành” mang ý nghĩa như trên, nên ta hiểu tại sao không dịch là
“đồng hành”, hoặc “đồng nghị”, quen thuộc và dễ hiểu hơn. Trong ngôn ngữ hiện
nay, “đồng hành” (accompaniment) là cùng đi với nhau, nhưng có thể là không đi
trên cùng một con đường: người ta có thể đồng hành online với một
người ở xa. Còn “đồng nghị” lại nhấn mạnh tới việc cùng nhau thảo luận để đưa
ra quyết định, chứ không nói tới chia sẻ cùng một sự sống.
2.
Lối sống hiệp hành trong Hội
Thánh
Khi kêu gọi
thực hiện lối sống hiệp hành, Đức Thánh Cha không làm gì khác hơn là triển khai
Giáo hội học hiệp thông của Công đồng Vaticanô II, và sâu xa hơn, đó là đạo lý
về Hội Thánh như một thân thể đã được Thá nh Phaolô diễn giải trong thư II Corintô.
Lối sống hiệp hành
Lối sống
hiệp hành trong Hội Thánh được nêu lên ngay trong chủ đề của Thượng Hội Đồng :
hiệp thông – tham gia – sứ vụ.
(1) Hiệp thông
“Có nhiều đặc sủng
khác nhau, nhưng chỉ có một Thần Khí. Có nhiều việc phục vụ khác nhau,
nhưng chỉ có một Chúa. Có nhiều hoạt động khác nhau, nhưng vẫn chỉ có một
Thiên Chúa làm mọi sự trong mọi người… Ví như thân thể người ta chỉ là một,
nhưng lại có nhiều bộ phận, mà các bộ phận của thân thể tuy nhiều, nhưng vẫn là
một thân thể, thì Đức Kitô cũng vậy. Thật thế, tất cả chúng ta, dầu là Do
Thái hay Hy Lạp, nô lệ hay tự do, chúng ta đều đã chịu phép rửa trong cùng một
Thần Khí để trở nên một thân thể. Tất cả chúng ta đã được đầy tràn một Thần Khí
duy nhất” (1 Cr 12, 4-6.12-13).
Tất cả mọi
Kitô hữu, dù nhiều và đa dạng, nhưng hiệp thông sâu xa với nhau vì có chung một
sự sống thần linh và làm nên một Hội Thánh duy nhất. Tất cả mọi Kitô hữu, do
việc lãnh nhận bí tích rửa tội, dù là giáo sĩ, tu sĩ hay giáo dân, khác nhau về
chức năng, nhưng xét về phẩm giá thì tất cả đều bình đẳng (x. LG 32). Để có sự
hiệp thông, luôn phải giữ hai điều: tôn trọng sự khác biệt và duy trì hợp nhất.
Sự hiệp thông là phẩm tính thiết yếu và là tiêu chuẩn hàng đầu để đánh giá mọi
sinh hoạt trong Hội Thánh.
(2) Tham gia
“Chân không thể nói:
“Tôi không phải là tay, nên tôi không thuộc về thân thể”. Tai không thể nói:
“Tôi không phải là mắt, vậy tôi không thuộc về thân thể”. Giả như toàn thân chỉ
là mắt, thì lấy gì mà nghe? Giả như toàn thân chỉ là tai, thì lấy gì mà ngửi?
Giả như tất cả chỉ là một thứ bộ phận, thì làm sao mà thành thân thể
được? Như thế, bộ phận tuy nhiều mà thân thể chỉ có một. Vậy mắt
không thể bảo tay: “Tao không cần đến mày”; đầu cũng không thể bảo hai chân:
“Tao không cần chúng mày” (1Cr
12, 15-21).
Một thân thể
triển nở khỏe mạnh khi mọi chi thể hoạt động theo đúng chức năng của mình trong
sự hài hòa của toàn thân. Tất cả mọi Kitô hữu đều có quyền và bổn phận tham gia
vào sự tăng trưởng của Hội Thánh, tùy theo chức năng và đặc sủng Chúa ban cho
mình, làm đúng và làm tròn vai trò của mình, đồng thời luôn tôn trọng vai trò
của người khác. Trong Hội Thánh, không ai được thụ động hay dửng dưng; không ai
là độc quyền; không ai bị loại trừ; không ai được coi thường vai trò của người
khác, dù đó là một chi thể bé mọn nhất.
(3) Sứ vụ
“Thần Khí tỏ mình ra
nơi mỗi người một cách, là vì ích chung. Người thì được Thần Khí ban cho
ơn khôn ngoan để giảng dạy, người thì được Thần Khí ban cho ơn hiểu biết để
trình bày. Kẻ thì được Thần Khí ban cho lòng tin; kẻ thì cũng được chính
Thần Khí duy nhất ấy ban cho những đặc sủng để chữa bệnh. Người thì được
ơn làm phép lạ, người thì được ơn nói tiên tri; kẻ thì được ơn phân định thần
khí; kẻ khác thì được ơn nói các thứ tiếng lạ; kẻ khác nữa lại được ơn giải
thích các tiếng lạ” (1Cr
12, 7-10).
Chúa Thánh
Thần ban cho mỗi người một đặc sủng là để thi hành sứ vụ xây dựng Hội Thánh và
Phúc Âm hóa thế giới. Sứ vụ trong Hội Thánh thì nhiều: rao giảng, thánh hóa,
phục vụ, quản trị…, tùy theo Chúa Thánh Thần hoạt động nơi từng người, theo ơn
gọi riêng và cách thế riêng của người ấy.
Ba việc cần làm
Để có được
lối sống hiệp hành như thế, cần làm ba việc như Đức Kitô phục sinh đã làm đối
với hai môn đệ trên đường Emmaus (x. Lc 24, 13-35). Ngài đã đến gặp
gỡ và cùng đi với họ trên cùng một con đường. Chính Ngài gợi chuyện
và lắng nghe tâm tư buồn phiền thất vọng của họ, sau đó Ngài cùng với
họ đọc lại Kinh Thánh để phân định kế hoạch của Thiên Chúa. Sau khi
nhận ra Chúa Phục sinh qua việc bẻ bánh, lòng họ đã bừng cháy, họ đổi chiều để đi
ngược lại con đường vừa đi và trở về Giêrusalem loan báo Tin Mừng Phục sinh cho
các Tông đồ. (x. Đức Kitô đang sống, ss. 236-237).
Trong bài
giảng khai mạc Thượng Hội Đồng (10/10/2021), Đức Thánh Cha chỉ rõ có 3 việc cần
làm:
(1) Gặp gỡ trực
tiếp
Cần gặp gỡ
trực tiếp, mặt đối mặt, nhìn vào nhau và chia sẻ lịch sử của cuộc đời từng
người. Cuộc đời của ai đó có thể thay đổi chỉ bằng một cuộc gặp gỡ. Đức Giêsu
đã không vội vã hoặc nhìn vào đồng hồ để kết thúc buổi họp. Cần dành thời gian
cho việc gặp Chúa và gặp anh chị em, chứ đừng tập trung quá nhiều cho việc tổ
chức các sự kiện hoặc suy tư lý thuyết về các vấn đề. Chúa muốn chúng ta từ bỏ
những thói quen cũ. Mọi thứ sẽ thay đổi khi chúng ta có thể gặp gỡ Chúa và gặp
gỡ nhau cách chân thành, không hình thức giả tạo, không tính toán, nhưng bằng
con người thật của chúng ta.
(2) Lắng nghe
Để thực sự
là cuộc gặp gỡ, cần biết lắng nghe. Đức Giêsu đã lắng nghe bằng con tim, với
thái độ bình tĩnh và kiên nhẫn, chấp nhận mất thời gian, không vội đưa ra giải
pháp có sẵn, chung chung. Chúng ta cần lắng nghe Chúa và lắng nghe nhau, đừng
đóng cửa. Giám mục, linh mục, tu sĩ, giáo dân, – tất cả những người đã được rửa
tội –, mỗi người đều có quyền nói và cũng có bổn phận lắng nghe. Tránh những
phản ứng giả tạo, nông cạn và đưa ra những giải đáp được đóng gói sẵn. Chúa
Thánh Thần yêu cầu chúng ta lắng nghe những thắc mắc, mối quan tâm và hy vọng
của mọi thành phần Hội Thánh, của mọi người, mọi quốc gia, của thế giới.
(3) Phân định
Gặp gỡ và
lắng nghe, nhưng không kết thúc ở đó và để lại mọi thứ như trước. Mọi sự phải
được thay đổi. Lời Chúa soi sáng tận thâm tâm để mỗi người nhìn vào bên trong
và khám phá ý định của Thiên Chúa về cuộc đời mình. Một người có thể nói ra
những bức xúc hay những tổn thương trong tâm hồn, nhưng không phải để chấm dứt với
những cay đắng giận hờn; trái lại, sau đó cần được Lời Chúa soi chiếu để bước
sang một giai đoạn mới. Thượng Hội Đồng phải là một tiến trình của sự phân định
thiêng liêng, một sự phân định mang chiều kích Hội Thánh, được thực hiện trong
cầu nguyện và đối thoại với Lời Chúa. Không thể có hiệp hành nếu không có cầu
nguyện và bầu khí thiêng liêng.
3.
Tâm thế để thực hiện lối sống
hiệp hành
Cần nhắc lại
một lần nữa rằng tiến trình chuẩn bị cũng như giai đoạn cử hành
Thượng Hội Đồng không phải là một hội nghị chính trị hay tâm lý xã hội, cũng
không phải là một cuộc nghiên cứu học hỏi, hay một tòa án pháp lý hoặc một thứ
quốc hội, mà là một cuộc gặp gỡ để lắng nghe Chúa và lắng nghe nhau, rồi cùng
nhau phân định dưới ánh sáng Lời Chúa và tác động của Chúa Thánh Thần.
Vì thế, để
việc thực hiện lối sống hiệp hành đem lại hiệu quả, cần chuẩn bị tâm thế thích
hợp.
(1) Cảm thức Hội
Thánh (sensus Ecclesiae)
Cần khơi dậy
cảm thức Hội Thánh để mọi thành phần Dân Chúa tích cực tham gia tiến trình.
Phải thành thật nhìn nhận rằng cảm thức Hội Thánh nơi nhiều người còn yếu kém,
mờ nhạt. Những người giữ nhiệm vụ điều hành các cộng đoàn, đặc biệt các linh
mục, bề trên, trưởng nhóm…, có bổn phận thúc đẩy mọi người tham gia tiến trình
hiệp hành; và ngược lại, các thành viên hãy nhiệt tình hưởng ứng. Đừng theo
kiểu làm cho có, làm một cách hình thức chiếu lệ, hoặc thậm chí không làm gì
cả.
Tiến trình
hiệp hành là con đường bắt buộc đối với Hội Thánh hôm nay. Nếu không sống hiệp
thông và cùng nhau tham gia thi hành sứ vụ, Hội Thánh sẽ rất yếu vì không huy
động được tổng lực cho công cuộc Phúc Âm hóa thế giới. Không thể cứ mãi an phận
với thứ “mục vụ bảo tồn” lâu đời mà không dám “hoán cải mục vụ” (Niềm vui Tin
Mừng, ss. 25- 27) để nhiệt tình dấn thân cho sứ vụ. Không thể cứ khư khư bảo vệ
cơ chế và duy trì não trạng cũ kỹ để dửng dưng đứng ngoài cuộc.
Nếu Hội
Thánh không chuyển sang lối sống hiệp hành, uy tín của Hội Thánh sẽ ngày càng
suy giảm. Có biết bao nhiêu người bé mọn và khổ đau, những anh chị em đứng ở
ngoại biên, những người đang bước đi giữa đêm đen cuộc đời. Họ đã không được
lắng nghe, không cảm thấy Hội Thánh là nhà của mình, không tìm thấy nơi Hội
Thánh một sự cảm thông nâng đỡ, một bàn tay cứu giúp, nên đã thất vọng về Hội
Thánh. Vì Hội Thánh không quan tâm tới họ, nên họ đã rời bỏ Hội Thánh mà đi ra.
Nếu không hiệp hành với họ, Hội Thánh sẽ không còn đáng tin nữa.
(2) Tinh thần
rộng mở và bao gồm
Rộng mở là
không khép kín co cụm; bao gồm là không loại trừ, cực đoan, nhưng tích hợp và
ôm trọn tất cả. Thái độ tinh thần cần được mở rộng để không bị đóng khung trong
định kiến cá nhân cũng như không bị giới hạn trong một quan niệm thần học thiên
lệch. Cần giữ sự quân bình.
Chẳng hạn,
kiến tạo Hội Thánh hiệp thông hay hiệp hành không có nghĩa là loại trừ cơ chế
phẩm trật do chính Đức Kitô thiết lập; hoặc loại trừ não trạng giáo sĩ trị
không có nghĩa là giáo dân sẽ thay thế giáo sĩ. Chính vì muốn loại bỏ cả óc
giáo sĩ trị lẫn óc giáo dân trị mà Hội Thánh cần theo lối sống hiệp hành. Cũng
thế, trong cộng đoàn, không được quyền loại trừ nhau, nhưng tôn trọng sự khác
biệt, ôm ấp cả những người đối kháng, lắng nghe cả những tiếng nói khác mình.
Người đứng đầu đừng để tiếng nói của mình ngăn chặn tiếng nói của các thành
viên, đừng tạo ra bức tường cách âm.
(3) Sự thật trong đức
ái
Một nguyên
tắc lớn được thánh Phaolô đưa ra cho việc xây dựng Hội Thánh là “sống theo sự thật và trong tình bác ái” (Ep 4,
15). Đức Kitô vừa là sự thật vừa là tình yêu. Nếu chỉ dừng lại ở sự thật, cuộc
gặp gỡ sẽ biến thành tòa án. Nếu chỉ có bao dung thương xót, sẽ không thể canh
tân Hội Thánh.
Hội Thánh
đang phải đối diện với những sự thật đau thương, không thể tránh né. Hãy dám
nhìn vào sự thật, dám nghe sự thật. Đừng vội biện minh để làm giảm sự thật,
nhất là những sự thật đau lòng từ các thừa tác viên. Mọi hào quang phải được hạ
xuống để sự thật giải thoát chúng ta, để sự thật đổi mới Hội Thánh, để Hội
Thánh lấy lại uy tín.
Đàng khác,
cuộc gặp gỡ của tiến trình hiệp hành cần được diễn ra trong tâm trạng thanh
thản. Cả người nói lẫn người nghe cần làm chủ những cảm xúc của bản thân. Cảm
tính có thể làm méo mó sự thật. Có những bức xúc chính đáng, những tổn thương
đau đớn, nhưng hiệp hành không phải là lúc xả những phẫn uất bực bội hay tố
giác lên án nhau, mà là cơ hội mọi người nhìn vào sự thật để Chúa Thánh Thần
chữa lành và canh tân Hội Thánh. Đừng để lòng khát vọng một Hội Thánh thánh
thiện biến trái tim thành cứng cỏi, bất khoan dung, mất kiên nhẫn, đòi nhổ cỏ
lùng ngay tức khắc; trái lại, cần chấp nhận thời gian để hạt cải lớn lên, kiên
nhẫn chờ đợi như Chúa từng kiên nhẫn chờ đợi bản thân ta hoán cải. Cuộc gặp gỡ
hiệp hành không nhằm đưa ra câu trả lời để giải quyết các vấn đề ngay trong
chốc lát, nhưng là để Chúa soi chiếu và lay động tâm hồn mỗi người.
Để có được
tâm thế của sự thật và đức ái, cần có lòng khiêm tốn thẳm sâu. Mỗi người đều là
tội nhân. Ta thấy cái rác trong mắt người khác, nhưng lại quên cái xà to lớn
trong mắt ta. Lòng khiêm tốn giúp mỗi người gặp gỡ và lắng nghe nhau trong kiên
nhẫn, với tâm thế nhẹ nhàng, thanh thản, bình an.
Hai năm sắp
tới là thời gian của ân sủng để Hội Thánh thực tập sống hiệp hành. Ngạn ngữ
Pháp có câu: chính lúc đang thực tập rèn là ta trở thành thợ rèn (“C’est en forgeant qu’on devient forgeron“).
Nhờ tập sống hiệp hành, chúng ta sẽ trở thành một Hội Thánh hiệp hành.
Nào, chúng
ta cất bước lên đường.
Đức TGM Giuse Nguyễn Năng
Trích nguồn: https://uybangiaoduchdgm.net/chuyen-muc/tin-tuc/gh-hoan-vu