Thông điệp “Bác ái trong chân lý”,
một năm sau ngày công bố
Một số nhận định của ông Ettore Gotti Tedeschi, chuyên viên kinh tế, Giám đốc nhà băng Vaticăng, về Thông điệp “Bác ái trong chân lý” một năm sau ngày công bố.
Cách đây một năm ngày mùng 7 tháng 7 năm 2009, Đức Thánh Cha Biển Đức XVI đã công bố Thông điệp thứ III của ngài tựa đề “Bác ái trong chân lý”. Thông điệp chứng minh cho thấy giáo huấn xã hội của Hội Thánh có thể là chìa khóa giúp đọc hiểu một cách vô cùng sáng suốt các thời gian khủng hoảng của thế giới chúng ta đang sống ngày nay như thế nào.
Thật ra, Thông điệp đã được Đức Thánh Cha Biển Đức XVI ký ngày 29 tháng 6 năm 2009. Và vẫn thường xảy ra là ngày ký và ngày công bố hầu như không bao giờ trùng nhau. Mọi người đã chờ đợi Đức Thánh Cha công bố Thông điệp dịp kỷ niệm 40 năm công bố Thông điệp “Tiến bộ các dân tộc” của Đức Giáo Hoàng Phaolô VI (1967), nhưng cuộc khủng hoàng kinh tế tài chánh bùng nổ đã khiến cho Đức Thánh Cha duyệt xét lại văn bản Thông điệp dưới ánh sáng những gì đang xảy ra trên thế giới. Và kết qủa mọi người đều trông thấy là 142 trang của Thông điệp là một phân tích rất sáng suốt các lý do sâu xa của cuộc khủng hoảng hiện nay, và cống hiến cho người đọc nhiều điểm suy tư giúp tìm ra các giải pháp thích hợp. Trong năm đầu tiên này Thông điệp “Bác ái trong chân lý” đã chứng minh cho thấy tất cả các tiềm lực của nó, bằng cách khơi dậy các cuộc thảo luận và đối chiếu trong lãnh vực kinh tế chính trị, xã hội và vén mở cho thấy nó là một trong các tài liệu sắc bén nhất của Huấn Quyền trong mấy thập niên qua, nằm trên cùng một chiều hướng với Thông điệp “Năm thứ một trăm” mà Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đã công bố cách đây 18 năm. Thông điệp “Bác ái trong chân lý” mở rộng viễn tượng của Thông điệp “Tiến bộ các dân tộc”, xuyên qua ý niệm “tiến bộ các dân tộc” và “tiến bộ nhân bản toàn vẹn”. Nhưng nhất là qua đề tựa của nó Thông điệp trình bầy hai đề tài nền tảng trong giáo huấn của Đức Thánh Cha Biển Đức XVI là Bác Ái và Chân Lý.
Trước hết Thông điệp đương đầu với các lý do của cuộc khủng hoảng kinh tế tài chánh trên thế giới. Con người là tư bản đầu tiên cần phải cứu vãn và đánh gía cao. Xác tín kinh tế có thể độc lập với các ảnh hưởng luân lý đã thúc đẩy con người lạm dụng kinh tế đến độ khiến cho nó trở thành một dụng cụ tàn phá. Sự phát triển, nếu muốn nhân bản đích thực, phải nhường chỗ cho nguyên tắc của sự nhưng không. Điều này đặc biệt có giá trị đối với thị trường. Không có các hình thức nội tại của tình liên đới và sự tin tưởng lẫn nhau, thị trường không thể chu toàn nhiệm vụ kinh tế của nó.
Thị trường không thể chỉ dựa trên chính nó, mà phải kín múc các năng lực luân lý từ các chủ thể khác, và không được coi người nghèo là một gánh nặng, nhưng là một tài nguyên, chứ không phải là nơi để cho kẻ mạnh hơn ức hiếp người yếu đuối. Ngoài ra, Thông điệp cũng nhắc cho biết rằng cái luận lý thương mại phải nhắm mục đích phục vụ công ích, mà cộng đồng chính trị có nhiệm vụ theo đuổi.
Điểm thứ hai là vấn đề sinh học. Lần đầu tiên hai quyền căn bản của con người là quyền sống và quyền tự do tôn giáo được đặt song song trong một thông điệp xã hội. Trong Thông điệp “Bác ái trong chân lý” vấn đề nhân chủng trở thành vấn đề xã hội. Đức Thánh Cha Biển Đức XVI nhấn mạnh rằng không thể nào tách rời việc tôn trọng sự sống con người khỏi sự phát triển của các dân tộc. Trong các nước kỹ nghệ phát triển người ta phổ biến tâm thức bài sinh sản, và thường tìm cách phổ biến tâm thức ấy trong các nước khác, làm như thể nó là một sự tiến bộ văn hóa. Ngoài ra chính các trợ giúp phát triển cũng được gắn liền với các đường lối chính trị y tế áp đặt chính sách kiểm soát sinh sản. Bên cạnh đó còn có các luật lệ làm cho chết êm dịu hay trợ tử. Khi một xã hội tiến tới chỗ khước từ và hủy bỏ sự sống, thì sẽ không còn tìm ra các lý do và năng lực để phục vụ thiện ích thực sự của con người nữa. Quyền tự do tôn giáo cũng quan trọng đối với sự phát triển của một xã hội và một quốc gia như vậy. Lý do đơn sơ là vì các tín hữu cũng là các công dân và phần đóng góp của họ cho thiện ích của đất nước luôn luôn rất lớn và tích cực. Khi các Giáo Hội không được tự do sống đạo và có các cơ cấu giáo dục, bác ái từ thiện và an sinh phát triển, đất nước và đặc biệt dân nghèo bị thiệt thòi rất nhiều.
Thứ ba là lãnh vực phụ đới. Sự phát triển đúng đắn cũng cần áp dụng nguyên tắc phụ đới, là phương cách hữu hiệu nhất chống lại mọi hình thức duy trợ giúp kiểu bố thí và bao cấp. Nó cũng là hình thức thích hợp giúp nhân bản hóa hiện tượng toàn cầu. Các trợ giúp quốc tế nhiều khi có thể giam cầm một dân tộc trong vòng lệ thuộc, vì thế cần phải làm sao để lôi cuốn xã hội dân sự và các chính quyền địa phương vào trong tiến trình trợ giúp. Rất thường khi các trợ giúp chỉ tạo ra các thị trường bên lề đối với sản phẩm của các quốc gia đang trên đường phát triển. Thông điệp khích lệ các quốc gia giầu dành nhiều ngân khoản hơn cho việc trợ giúp phát triển, làm sao để cho người dân các nước nghèo có được nền giáo dục toàn vẹn hơn, mà không nhượng bộ thuyết tương đối khiến cho dân chúng càng nghèo hơn. Đức Thánh Cha Biển Đức XVI cũng đề cập tới hiện tượng du lịch tình dục, được các chính quyền địa phương dung thứ, với sự thinh lặng của chính quyền các nước giầu và sự đồng lõa của biết bao nhiêu nhân viên làm việc trong lãnh vực du lịch.
Thứ bốn là vấn đề môi sinh. Đối với tín hữu thiên nhiên là một món qùa Thiên Chúa ban, cần được sử dụng với tinh thần trách nhiệm. Sự kiện các quốc gia giầu và các công ty siêu quốc vơ vét tài nguyên là một cản ngăn nghiêm trọng đối với sự phát triển của các nước nghèo. Vì thế cộng đồng quốc tế phải tìm ra các cơ cấu hữu hiệu giúp điều hòa việc khai thác các tài nguyên thiên nhiên không thể canh tân được. Các xã hội kỹ nghệ tân tiến phải giảm bớt nhu cầu năng lượng của mình và kiếm tìm các nguồn năng lượng khác. Đặc biệt cần phải thay đổi tâm thức và kiểu sống duy tiêu thụ và hưởng lạc. Vấn đề nòng cốt liên quan tới nền luân lý xã hội. Nếu con người không tôn trọng quyền sống và cái chết tự nhiên, thì lương tâm con người sẽ đánh mất đi ý niệm về môi sinh nhân bản và ý niệm về sinh thái.
Sau đây chúng tôi xin gửi tới qúy vị và các bạn một số nhận định của ông Ettore Gotti Tedeschi, chuyên viên kinh tế, Giám đốc nhà băng Vaticăng, về Thông điệp “Bác ái trong chân lý” một năm sau ngày công bố. Giáo sư Tedeschi đã diễn thuyết nhiều về đề tài kinh tế của Thông điệp.
Hỏi: Thưa giáo sư Tedeschi, Thông điệp của Đức Thánh Cha Biển Đức XVI đã đánh đúng trọng tâm của cuộc khủng hoảng kinh tế tài chánh hiện nay. Thế giáo sư có nghĩ rằng các vị lãnh đạo thế giới đã đọc Thông điệp này của Đức Giáo Hoàng hay không?
Đáp: Hãy chấp nhận là họ có đọc đi, thì chắc chắn các người có quyền bính trên thế giới này phải hiểu ba điều được trình bầy trong Thông điệp: thứ nhất, không thể có phát triển kinh tế nơi đâu người ta không sinh con; thứ hai, không thể xây dựng nền kinh tế trên việc tiêu thụ; và thứ ba, hãy tránh các các bọt xà phòng nguy hiểm mới, nhất là trong các lãnh vực kỹ thuật sinh học. Đây là các tài nguyên quan trọng nhưng rất nguy hiểm, nếu dùng chúng một cách sai lầm. Trên bình diện kỹ thuật con người đã tiến bộ rất nhiều, nhưng nó vẫn chưa trưởng thành trên bình diện tâm linh: nó chưa bảo đảm cho thấy nó biết sử dụng các dụng cụ có thể vượt thoát khỏi tầm tay của nó, như Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đã viết trong Thông điệp “Lo lắng cho các vấn đề xã hội”. Và như thế sẽ là một đại họa!
Hỏi: Như thế có nghĩa là Thông điệp của Đức Thánh Cha Biển Đức XVI có chứa đựng cả một chương trình trong đó?
Đáp: Vâng, như chính Đức Hồng Y Bertone Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh đã nói: Thông điệp vượt thời gian và chứa đựng các lời yêu cầu “ngàn đời”; nó kêu gọi mọi người thiện chí chú ý tới các giáo huấn xã hội của Hội Thánh. Tuy nhiên, Thông điệp cũng “ở trong thời gian”, và đây là chiều kích mới mẻ của nó, trong nghĩa nó là Thông điệp đầu tiên đề cập tới vấn đề toàn cầu hóa. Như tất cả mọi người đều đã có thể nhận ra, Đức Thánh Cha Biển Đức XVI đã công bố Thông điệp trễ 2 năm so với dự định ban đầu. Lý do là vì Đức Thánh Cha đã nhận ra cuộc khủng hoảng kinh tế đang thay đổi cục diện thế giới. Và đây cũng là điều Đức Hồng Y Bertone, là người rất gần gũi với Đức Thánh Cha trong việc soạn thảo Thông điệp, nhận thấy.
Hỏi: Như vậy, có thể nói rằng chính cuộc khủng hoảng kinh tế tài chánh trên thế giới đã khiến cho Đức Thánh Cha “viết lại” Thông điệp, có đúng thế không thưa giáo sư?
Đáp: Có thể nói rằng trong hai năm, vài nội dung đã được bổ túc: chẳng hạn như trong chương thứ nhất, Đức Thánh Cha đã nhấn mạnh giáo huấn của Thông điệp “Humanae Vitae” của Đức Giáo Hoàng Phaolô VI, để minh giải lý do của cuộc khủng hoảng là sự kiện số sinh giảm sút trầm trọng. Việc khước từ sự sống do các phong trào tân Malthus đưa vào trong thế giới tây âu giữa các năm 1975-1985, đã là nguyên do của cuộc suy thoái kinh tế và các sửa chữa bù trừ trong 20, 30 năm qua.
Hỏi: Mọi người đều bình luận về Thông điệp này: theo giáo sư đâu đã là các sai lầm thường xảy ra nhất?
Đáp: Sai lầm thứ nhất đó là nhiều người đọc ngay chương 5 nói về việc tái phân chia tài nguyên, mà không đọc 4 chương đầu và phần dẫn nhập. Nó cũng giống như đọc các điều răn, mà không đọc điều răn thứ nhất. Nhiều nhà bình luận khác nữa thì cho rằng Đức Thánh Cha muốn đưa ra một đường hướng mới cho chủ thuyết tư bản. Nhưng mà Đức Giáo Hoàng đâu có đưa ra các bài học kinh tế đâu, sự nhắc nhở và lời kêu mời của người không liên quan tới các dụng cụ, mà liên quan tới các mục đích. Thị trường và chủ thuyết tư bản là các dụng cụ, và Đức Thánh Cha biết rằng dụng cụ tự nó không tốt mà cũng không xấu.
Hỏi: Một năm sau khi Đức Thánh Cha Biển Đức XVI công bố Thông điệp, giáo sư nghĩ gì?
Đáp: Tôi xác tín rằng không có gì có lý hơn là luân lý công giáo và Thông điệp “Bác ái trong chân lý” là một trong các Thông điệp có lý nhất. Hơn cả Thông điệp “Tân sự - Rerum novarum” nữa. Toàn Thông điệp “Bái ái trong chân lý” thấm nhuần một chỉ dẫn rõ ràng: đó là các dụng cụ không thể có sự độc lập luân lý; chúng phải có một mục đích và mục đích này được giải thích bởi Chân Lý, mà con người phải lấy đó như điểm tham chiếu. Trong nghĩa ấy, phần dẫn nhập Thông điệp giống như một Thông điệp nhỏ chống lại thuyết hư vô đang thống trị thế giới ngày nay.
Hỏi: Nhưng mà thưa giáo sư, các người lãnh đạo chính trị và nhà băng có hiểu điều này hay không?
Đáp: Tôi hy vọng là các nhà lãnh đạo chính trị và tài chánh đã đọc trọn vẹn Thông điệp của Đức Thánh Cha Biển Đức XVI như Bộ trưởng Kinh Tế Tremonti. Ông Tremonti đã đọc từ đầu tới cuối Thông điệp và đã công khai thảo luận với tôi. Nếu giới lãnh đạo chính trị và tài chánh đã đọc Thông điệp, thì họ phải hiểu rằng nếu thế giới tây âu chúng ta tiếp tục chủ trương không sinh con, thì chúng ta phải thắt lưng buộc bụng, và không còn có thể chế ra các giải pháp bù trừ được nữa, đặc biệt liên quan tới tình trạng nợ nần của các chính quyền.
Giáo huấn thứ hai của Thông điệp đó là sự phát triển kinh tế không thể chỉ là phát triển duy vật mà thôi. Trong khảo luận “Sợ hãi và hy vọng” bộ trưởng Tremonti đã lãnh hội được điều này và khẳng định rằng cai quản con người bằng cách chỉ cung cấp cho nó của cải vật chất thôi là không đủ và không thỏa mãn được các nhu cầu của con người. Sau cùng chính trị cũng như kinh tế chỉ là một dụng cụ, và nếu các dụng cụ chiếm hữu được sự độc lập luân lý, thì chúng trở thành mục đích và khi đó con người trở thành một phương tiện: sản xuất, tiêu thụ, tạo ra sự tiết kiệm, thử nghiệm kỹ thuật vv... (Avvenire 7-7-2010)
Linh Tiến Khải