CƠ CẤU VÀ Ý NGHĨA
BÀI CÔNG BỐ TIN MỪNG PHỤC SINH
CŨNG GỌI LÀ THÁNH THI EXSULTET
Đức ông Phanxicô Borgia Trần Văn Khả
Trong Canh thức Vọng Phục sinh, phó tế hát bài Công Bố
Tin Mừng Phục sinh, cũng gọi là Exsultet. Vì thế hôm nay chúng ta tìm hiểu qua
về bài thánh thi này. Vậy đâu là chỗ đứng của bài thánh thi này trong toàn thể
cơ cấu của buổi cử hành Đêm Vọng phục sinh và ý nghĩa của bài thánh ca này là
gì ?
I. THÁNH THI TRONG CƠ CẤU ĐÊM VỌNG PHỤC SINH.
Trước tiên chúng ta cùng nhau đọc lại một vài đoạn của
bài công bố Tin mừng Phục sinh để có một ý niệm về bản văn này. Bài thánh thi
này được mở đầu như sau : “Mừng vui lên hỡi chư thần chư thánh, cấp thừa hành
của Chúa cõi thiên cung. Trổi vang lên, kèn loan ơn cứu độ, Kính chào Đức Vua
chiến thắng oai hùng. Mừng vui lên, hỡi khắp miền dương thế, bốn bề đang rực rỡ
ánh hào quang : Vua vĩnh cửu nay rạng ngời chiếu sáng, Đẩy lui xa bóng tối của
trần gian….” Đoạn kết được đọc như sau : “Ước chi ngọn lửa còn cháy mãi lúc
xuất hiện Sao mai : một vì sao không bao giờ lặn, là Đức Kitô, Con yêu quý của
Cha, Đấng từ cõi chết sống lại, đem ánh sáng thanh bình soi chiếu vạn dân.
Người hằng sống và hiển trị muôn đời.
Amen !” Và bản văn còn tiếp nối, tất cả là 106 câu
văn.
Để nhận ra dễ dàng chỗ đứng của bài thánh thi công bố
Tin mừng Phục sinh, chúng ta nhìn lại chính cơ cấu buổi cử hành quan trọng này.
Theo việc canh tân Đêm Vọng phục sinh, được Đức Thánh Cha Piô XII thực hiện năm
1951, chúng ta có cơ cấu sau đây :
- đầu tiên là nghi thức làm phép lửa mới và rước Nến
phục sinh, rồi hát bài công bố tin mừng phục sinh ;
- tiếp theo là phần phụng vụ Lời Chúa ;
- rồi phần cử hành các bí tích khai tâm kitô giáo, và
tuyên lại các lời hứa rửa tội, cũng gọi là phụng vụ thánh tẩy ;
- và sau cùng là cử hành Thánh Thể, cũng gọi là phụng
vụ Thánh Thể.
Theo cơ cấu trên đây, bài công bố Tin mừng Phục sinh
nằm ở ngay phần đâu của nghi thức và có mục đích khai mạc Đêm vọng phục sinh,
cho tín hữu biết thời kỳ chay tịnh đã hết và mọi người cùng hân hoan mừng Chúa
Phục sinh. Sau đó là các lễ nghi loan báo mầu nhiệm vượt qua và ý nghĩa của mầu
nhiệm này, qua việc đọc Lời Chúa, cũng như việc mầu nhiệm này được tái diễn lại
qua dấu hiệu các bí tích, nhất là các bí tích khai tâm kitô giáo và Thánh Thể.
Như vậy Bài công bố Tin mừng Phục sinh thật quan trọng
để dẫn đưa tâm trí tín hữu đi vào chính mầu nhiệm Vượt qua đang được cử hành.
II. LỊCH SỬ VIỆC XỬ DỤNG THÁNH THI EXSULTET
Trong lịch sử phụng vụ, bài thánh thi này đã được đưa
vào trong Nghi thức Vọng phục sinh như thế nào, chúng ta có thể nói như sau :
Trong việc thành Nghi thức Vọng Phục sinh, nghi thức
rửa tội, nhất là cho người lớn, là yếu tố đầu tiên được nghĩ tới, để thể hiện
lời thánh Phaolô nói về việc tín hữu tham dự vào việc chết và sống lại của Chúa
Kitô qua bí tích rửa tội (xc. Rm 6,3-5). Tiếp theo một nghi thức khác được thêm
vào để khai triển Nghi thức Vọng Phục sinh, đó là Nghi thức Thắp sáng ngọn nến
phục sinh. Trong sinh hoạt thường ngày, việc đốt đèn vào buổi tối trở nên một
nghi lễ quen thuộc và có ý nghĩa đem lại niềm tin cậy và bình an. Người Do thái
thắp sáng đèn vào tối thứ sáu bắt đầu ngày hưu lễ sabbat. Phần các kitô hữu đã
nhìn vào ngọn nến sáng này hình ảnh Chúa Kitô là Ánh sáng của trần gian. Và vì
thế từ thế kỷ thứ IV, họ bắt đầu buổi tiệc của cộng đoàn với nghi thức thắp
sáng ngọn nến và hát thánh ca tôn vinh Chúa Kitô là ánh sáng đời đời của Chúa
Cha. Từ đây thì Đêm Vọng Phục sinh lại càng có lý do để đem nghi lễ thắp sáng
ngọn đèn này vào buổi cử hành canh thức đón chờ Chúa Kitô Phục sinh. Vào thời
thánh Giêrôm và thánh Augustin, người ta đã thấy có nghi thức thắp đèn, hay
nghi thức làm phép nến, tại tại Phi Châu, Bắc Italia, bên Tây Ban Nha và ở vùng
Pháp. Trong nghi thức thắp đèn này, Giáo Hội dâng lên Thiên Chúa lời ca tụng vì
ánh sáng chiếu trong đêm tối và vì biến cố Phục sinh đang được cử hành. Từ đây,
chúng ta thấy thành hình bài thánh thi Công bố Tin mừng Phục sinh, từ thế kỷ
thứ VII tại một số nhà thờ tại Rôma, và sau đó vào thế kỷ thứ XI bài công bố
Tin mừng Phục sinh này được đem vào trong buổi cử hành Vọng Phục sinh do Đức
Giáo Hoàng chủ sự. Và vào thời kỳ này, bài thánh thi công bố Tin mừng Phục sinh
được coi là một kiệt tác về văn chương và nội dung, đúc kết lại sau bao nhiêu
thế kỷ sáng tác, rút ra từ các bài giảng Phục sinh của các giáo phụ, như
Asterius, thánh Ephrem, thánh Giêrôm, thánh Augustino, nhất là từ thánh
Ambrosiô, mà một số tác giả cho là người sáng tác ra bản văn Bài công bố Tin
mừng Phục sinh chúng ta hát ngày nay.
III. CẤU TRÚC VÀ NỘI DUNG THÁNH THI EXSULTET
Bây giờ chúng ta nói về nội dung của thánh thi này.
Vậy đâu là cấu trúc và nội dung bài thánh thi này ?
Về cấu trúc bài thánh thi công bố Tin mừng Phục
sinh, chúng ta có thể chia ra như sau : bản văn được chia làm hai phần :
Phần đầu là lời ca tụng dâng lên Thiên Chúa, gợi hứng
từ ánh lửa huy hoàng đang chiếu soi toàn thể thánh đường và ánh lửa đó là Chúa
Kitô, chiếu soi toàn thể nhân loại.
Phần thứ hai là lời ca ngợi dâng lên Thiên Chúa, gợi
hứng từ biến cố Vượt qua của Chúa Kitô, được lồng khung trong chương trình cứu
rỗi của Thiên Chúa và dưới hình ảnh của một đêm diễm phúc.
Về nội dung thần học của bài thánh thi này, chúng ta
có thể nói đại cương như sau: đây là một sứ điệp về biến cố phục sinh của Chúa
Kitô và ca tụng tạ ơn vì các kỳ công Thiên Chúa thực hiện trong đêm cực thánh
này, là cao điểm của tất cả lịch sử cứu rỗi: tội nguyên tổ mà con người được
giải thoát khỏi tội này từ máu của Chúa Kitô ; bản văn ghi lại các hình ảnh
trong Cựu ước, tiên báo cuộc vượt qua của Chúa Kitô, như chiên vượt qua, việc
dân do thái qua Biển Đỏ, cột lửa soi sáng cho dân trong sa mạc. Tiếp theo, với
lối thi văn, bài công bố Tin mừng Phục sinh chúc tụng chiến thắng vượt qua của
Chúa Kitô, cho đến độ tác giả đã lên tiếng ca tụng cả tội nguyên tổ như sau :
“Ôi tội Ađam quả là hồng phúc, tội được xóa bỏ nhờ cái chết của Đức Kitô. Ôi
tội hóa thành hồng phúc, nhờ tội, chúng con mới có được Đấng Cứu tinh cao cả
dường này !”. Tất cả lời ca tụng công cuộc cứu rỗi này được gói ghém trong
khung cảnh lời ca tụng những kỳ công được Thiên Chúa thực hiện trong Đêm cực
thánh này. Chúng ta đọc lại một vài đoạn như sau : “Chính đêm nay, lạy Cha nhân
từ, Cha đã giải thoát cha ông chúng con… chính đêm nay, cột lửa sáng rực cả bầu
trời… chính đêm nay, tín hữu Đức Kitô trên khắp mặt địa cầu được tách khỏi thói
đời sa đọa… Ôi, đêm thật diễm phúc, đêm duy nhất biết được thời giờ Đức Kitô từ
cõi chết sống lại… chính đêm nay là đêm được sách thánh tiên báo : đêm sẽ sáng
tỏ như ban ngày, đêm rạng ngời làm vui thỏa lòng con …đêm cực thánh khữ trừ
muôn tội vạ … đêm tiêu diệt hận thù… đêm giải hòa bất thuận…”
Tóm lại, bài công bố Tin mừng Phục sinh đã diễn tả nội
dung huyền nhiệm và cao cả của Đêm Vọng Phục sinh, khi nhắc lại cuộc thương khó
và sống lại của Chúa Kitô ; khi ca tụng Chúa Kitô là Chúa cứu độ và diễn tả mầu
nhiệm con người được cứu rỗi. Và do đó Đêm Vọng Phục sinh trở thành đêm là mẹ
các đêm vọng của Giáo Hội.
IV. ÁP DỤNG MỤC VỤ
Với những điều vừa được trình bày trên đây, có những
điểm nào có thể giúp các tín hữu hiểu biết thêm về mầu nhiệm Vượt qua từ bài
công bố Tin mừng Phục sinh này ?
1. Trước tiên chúng ta nói tới mấy điểm chỉ dẫn chữ đỏ
liên hệ tới bài công bố Tin mừng Phục sinh này. Đây là bài công bố Tin mừng,
nên phải liệu làm sao để có thể hát lên, với một điệu nhạc mang tính cánh vui
tươi trang trọng, cho thấy cảnh chiến thắng oai hùng của Chúa Kitô vinh thắng.
Đồng thời cũng cho thấy cảnh đêm đen còn phảng phất và điều này làm sáng tỏ
thêm chiến thắng của Chúa Kitô Phục sinh. Nếu không có phó tế để hát lên bài thánh
thi này, thì có thể để cho một ca viên khác hát lên cho cả cộng đoàn cùng theo
dõi. Khi đọc bài thánh thi này, thì ý nghĩa của nó giảm đi rất nhiều. Vì thế
cần phổ nhạc bài thánh thi này, và theo điệu nhạc thích hợp với nội dung và lễ
nghi thứ bảy Vọng phục sinh.
2. Khi hát bài công bố này, có nghi thức xông hương,
đốt nến sáng trong tay để nói lên niềm vui mừng và tin nhận Chúa Kitô là ánh
sang soi chiếu trần gian. Trong khi cử hành cần phải gây nên chú ý sốt sắng nơi
dân chúng. Vì không phải là nghi lễ làm thường ngày. Mà mỗi năm chỉ diễn ra một
lần.
3. Nếu được, các linh mục giải thích trong một bài
giáo lý về bài công bố tín mừng phục sinh này.
4. Nội dung của bài thánh thi nói tới đêm đen… Vì thế
buổi cử hành cần được thể hiện theo giờ đã được ghi trong sách lễ Rôma, tức là
sau khi mặt trời lặn, và kết thúc trước khi hừng đông xuất hiện.
Bài thánh thi diễn tả khá đầy đủ tinh thần của Mùa
Phục sinh, tức là niềm vui khi tin tưởng Chúa Kitô sống lại và lời ca tụng
Thiên Chúa nhờ Chúa Kitô phục sinh. Vì thế tín hữu phải sống tin tưởng và hân
hoan luôn trong cuộc sống hằng ngày. Vì như Chúa Kitô đã chịu đau khổ, thì tín
hữu cũng sẽ can đảm cuộc sống trong niềm an vui. Xin Chúa Kitô phục sinh ban
cho chúng ta được niềm vui trọn vẹn trong Mùa Phục sinh sắp tới này.
***
BÀI CA CÔNG BỐ PHỤC SINH “EXSULTET”
CẤU TRÚC VÀ Ý NGHĨA
Gary D. Penkala
Chuyển ngữ
Lm. Phaolô Nguyễn Minh Chính
Bài
thánh ca Exsultet vẫn là một trong những bài thơ phụng vụ còn sót lại trong Lễ
Nghi Roma. Charlton Walker viết: “Đây là ngôn ngữ phụng vụ vươn lên đến tận trời
cao mà khó có thể tìm đâu ra một bài tương tự trong văn chương Kitô giáo. Chúng
ta thoát ra ngoài những câu cú tín điều khô cứng để đi vào trong huyền nhiệm
sâu thẳm, đến miền đất mà dưới ánh sáng của thiên đường thì ngay cả tội Adong
cũng được xem như cần thiết và là tội hồng phúc”.
Theo
G. Thomas Ryan: “Mỗi năm một lần, chúng ta hân hoan nghe lại lời loan báo này,
một trong những bài hát độc xướng hay nhất đã tồn tại trong lịch sử gần 2000
năm của thánh nhạc Kitô giáo”.
Exsultet
hay Lời công bố phục sinh (tiếng Latinh là Præconium Paschale) như được ghi
trong sách Nghi thức Bí Tích, đúng ra là do một thầy phó tế hát, cũng như nghi
thức thắp nến phục sinh trước đó. Sau khi thắp nến phục sinh từ ngọn lửa mới,
thầy phó tế dẫn đầu đoàn rước tiến vào trong ngôi nhà thờ tăm tối, gợi lại cột
lửa dẫn đưa dân Israel băng qua sa mạc. Thầy bắt giọng hát “Ánh sáng Chúa Kitô”
ba lần, mỗi lần theo một cung giọng cao hơn; cộng đoàn đáp lại “Tạ ơn Chúa”. Đến
cung thánh, phó tế đặt cây đèn trên giá cao, mang bình hương đến cho vị chủ tế
để chuẩn bị và nhận chúc lành của ngài. Thầy phó tế xông hương sách có bản văn
Exsultet và nến phục sinh. Rồi thầy bắt đầu hát bài Công bố Phục Sinh, một bài
ca khen độc nhất vô nhị trong thánh ca phụng vụ. Nếu không có thầy phó tế, một
linh mục hay giáo dân có thể thay thế với một vài sửa đổi cho phù hợp.
Bài
Exsultet gồm ba phần. Phần đầu như tiếng kèn lệnh bằng thơ với ba lời hô hào “Mừng
vui lên” (Exsultet trong tiếng Latinh). Tiếp theo là một phần như kinh Tiền Tụng
(Preface) tạo nên phần thân của bài thánh ca, so sánh giữa lễ Vượt Qua của Cựu
Ước với sự Phục Sinh vui mừng của Đức Kitô. Bài Exsultet kết thúc với lời nguyện
xin Chúa Cha toàn năng chấp nhận lễ dâng cây Nến Phục Sinh và “hy lễ dâng chiều
hôm” của Giáo Hội.
Xem
kỹ lại phần dẫn nhập, chúng ta thấy cấu trúc gồm ba phần. Có ba nhóm được mời gọi
“Mừng vui lên!”: các thiên thần cùng với các cơ binh trên trời; trái đất và
muôn loài thụ tạo và cuối cùng là Giáo Hội, “Khắp nơi trong cung điện này vang
lên. Ngàn muôn tiếng ca reo mừng của nhân trần” (theo bản “Exsultet” của Văn
Chi). Chủ đề bóng tối bị ánh sáng vinh quang của Đức Kitô phá vỡ đã sớm xuất hiện
trong bài thánh ca: “Ánh huy hoàng chiếu soi … ánh quang vinh Vua muôn đời chói
ngời … được ơn thoát ly xa miền tối tăm u sầu … uy nghiêm trong muôn ngàn ánh
quang”. Ngay phần nhạc cũng giúp phân biệt được ba phần rõ rệt vì các cung điệu
được lập lại ở mỗi phần.
Tiếp
theo là kinh Tiền Tụng riêng. Trong Thánh Lễ, kinh Tiền Tụng luôn đi trước kinh
Thánh Thánh Thánh lúc bắt đầu Kinh Nguyện Thánh Thể. Kinh Tiền Tụng thường liệt
kê ra những ý hướng để chúng ta tạ ơn Chúa, thường là nối kết chúng với ngày lễ
đang được cử hành. Trong Lời công bố phục sinh, các biến cố vĩ đại của Thiên
Chúa đều được trình bày, bắt đầu bằng biến cố Xuất Ai Cập trong Cựu Ước rồi tiếp
tục trải qua những hành động cứu rỗi kỳ diệu của Đức Giêsu, Con Chiên Vượt Qua.
Có thể gọi đây là lời kinh cầu, bản văn được dẫn nhập với những khẳng định bắt
đầu bằng câu “Đây là đêm…” (Hæc nox est trong tiếng Latinh). Đây là những câu
trả lời cho câu hỏi “Tại sao có đêm đặc biệt này?”, và hiển nhiên câu hỏi này
có liên hệ đặc biệt với câu hỏi của trẻ em Do Thái giáo trong bữa ăn Seder[1].
Và đây là những câu trả lời: “Tội lỗi được huỷ bỏ … Kitô hữu được tẩy xoá mọi tội
khiên … xiềng xích sự chết bị bẻ tung … sự dữ bị xua tan … mọi vết nhơ được tẩy
sạch … người vô tội được phục hồi … người ưu phiền được sướng vui hân hoan …
phá tan mọi hận thù oan ghét … mang lại hoà bình yêu thương … khuất phục mọi
quyền bính thế gian”
Với
thể loại thơ ca đặc sắc của Nghi lễ Roma, Lời công bố phục sinh khiến chúng ta
suy nghĩ: “Vì chưng nếu không được cứu chuộc khỏi mọi tội khiên, chúng ta sinh
ra nào có ích chi?” “Để cứu chuộc đầy tớ, Chúa Cha đã nộp chính con yêu”. “Ôi!
Tội hồng phúc, đã ban cho chúng ta Đấng Cứu Chuộc rất cao sang!” “Ôi! Đêm hồng
phúc, này đêm nối kết trời đất, phối hợp Thiên Chúa với muôn người thế chúng
tôi!”.
Bài
Exsultet kết với lời nguyện dâng lễ: “Xin hãy nhận cây Nến Phục Sinh này, dù ngọn
lửa phân chia nhưng không bao giờ mòn hao, cột lửa thiêng toả ánh vinh quang
Thiên Chúa”. Thầy phó tế cầu xin cho ngọn
lửa của cây nến hoà hợp với muôn ngàn ánh sáng thiên cung, và ngôi Sao Mai (Đức
Kitô) không bao giờ lặn nữa tìm thấy ngọn lửa này luôn cháy sáng. (Flammas eius
lucifer matutinus inveniat: ille, inquam, Lucifer, qui nescit occasum).
Nhạc
điệu hùng tráng được lấy lại từ các bài thánh ca cổ dùng cho kinh Tiền Tụng. Bản
văn tiếng Latinh (Exsultet iam angelica turba cælorum…) có thể được tìm thấy
trong Sách Lễ Roma từ năm 1964. Hát bài Exsultet luôn là một kinh nghiệm hân
hoan cho các thầy phó tế mới được truyền chức vì bản văn này thật sự dành cho họ.
Chính thầy phó tế chứ không phải vị chủ tế, không phải linh mục hay giám mục,
cũng không phải Giáo Hoàng được trao ban cơ hội loan báo trước tiên tin vui về
sự phục sinh của Chúa. Chính thừa tác viên phục vụ này, bậc thấp nhất trong phẩm
trật, đã được tôn vinh khi công bố rằng vũ trụ từ nay đã thay đổi hoàn toàn – Đức
Kitô đã sống lại! Thật là một nghịch lý kỳ diệu! Thật là một sự vặn vẹo hồng
phúc!
BBT Tổng hợp